Lato to okres, w którym musimy zwrócić szczególną uwagę na odpowiednia podaż płynów w ciągu dnia. Wysokie temperatury i przebywanie na słońcu sprzyjają zwiększeniu utraty wody z organizmu, co może być szczególnie niebezpieczne dla dzieci, ale również osób starszych i seniorów.
Wraz z wiekiem w organizmie zachodzi szereg zmian fizjologicznych, które wpływają na jego sprawność i funkcjonowanie. U osób po 60 roku życia zmniejsza się całkowity poziom wody w tkankach, obniża się zdolność nerek do zagęszczania moczu i zatrzymywania wody oraz słabnie wrażliwość ośrodka pragnienia, przez co osoby starsze nie odczuwają potrzeby picia i rzadziej po nie sięgają. Zmiany te powodują, że mogą być one zdecydowanie bardziej narażone na odwodnienie niż osoby młode.
Objawy odwodnienia
W początkowym etapie odwodnienie przebiega praktycznie bezobjawowo, ale w miarę zwiększania się ubytku wody pojawiają się pierwsze symptomy odwodnienia, takie jak:
- Pragnienie, suchość w ustach, popękane usta to pierwszy sygnał, jaki organizm wysyła, gdy potrzebuje wody;
- Ciemniejsza barwa i mniejsza ilości oddawanego moczu;
- Osłabienie, zmęczenie lub senność. Utrata płynów od2 do 4 % masy ciała może powodować uczucie zmęczenia i senności podczas wykonywania codziennych czynności;
- Bóle i zawroty głowy, złe samopoczucie, brak apetytu i wzdęty brzuch;
- Utrata elastyczności skóry, odwodniona skóra jest mniej napięta i mało elastyczna, zmniejsza się ilość wydzielanego przez skórę potu;
- Rozdrażnienie, spowolnienie procesów myślowych – problemy z koncentracją i zapamiętywaniem;
- Omdlenie i utrata przytomności.
Jeśli ubytek wody nie zostanie uzupełniony może dojść do utraty przytomności, drgawek, a w przy ubytku wody powyżej 15 % masy ciała nawet do zgonu.
Jak rozpoznać odwodnienie?
Poza objawami wskazującymi na niedobór wody w organizmie, przy podejrzeniu odwodnienia możemy w bardzo szybki i prosty sposób przeprowadzić test na odwodnienie. Wystarczy uszczypnąć skórę z wierzchu dłoni i przytrzymać przez kilka sekund. Jeśli skóra, po wypuszczeniu z palców, szybko wraca do swojego kształtu, prawdopodobnie organizm jest odpowiednio nawodniony. Jeśli trwa to dłużej, może wskazywać na niedobór wody i odwodnienie organizmu.
Przyczyny odwodnienia
Odwodnienie to stan, kiedy ilość wody i /lub elektrolitów w organizmie spada poniżej ilości niezbędnej do jego prawidłowego funkcjonowania. U osób starszych do odwodnienia dochodzi najczęściej w wyniku spożywania zbyt małej ilości płynów, z powodu mniejszego odczuwania pragnienia, ale może też wynikać z wielu innych przyczyn, takich jak:
- przyjmowanie dużej ilości środków o działaniu odwadniającym (leki moczopędne, napoje typu mocna kawa, mocna herbata, alkohol)
- spożywanie zbyt dużej lub zbyt małej ilości soli kuchennej,
- biegunka, wymioty, gorączka,
- zbyt długie przebywanie na słońcu, (długie spacery, prace w ogródku), co prowadzi do przegrzania organizmu,
- stosowanie diety bogatej w błonnik pokarmowy lub diety wysokobiałkowej przy niewystarczającym spożyciu wody.
Na większe ryzyko odwodnienia narażone są również osoby starsze, które cierpią na różne dolegliwości. Dotyczy to głównie osób leżących, osób po udarach, z demencją, z chorobą Alzheimera, osób cierpiących na zaburzenia połkania, osób otyłych, z nadmiernym wydzielaniem potu, cierpiących na biegunki lub wymioty. Wiele starszych osób cierpi na nietrzymanie moczu, przez co świadomie ograniczają ilość wypijanych płynów. Zmniejszonemu przyjmowaniu płynów sprzyja też unieruchomienie lub ograniczenie sprawności ruchowej. Osoby starsze celowo rezygnują z przyjmowania płynów, aby uniknąć częstego chodzenia do toalety, które może sprawiać ból, np. przy chorobie zwyrodnieniowej stawów.
Jak zapobiegać odwodnieniu u osób starszych?
Najlepszym i najprostszym sposobem zapobiegania odwodnieniu jest zapewnienie odpowiedniej ilości płynów w ciągu dnia. Osoby starsze, z różnych powodów unikają picia, zapominają o nim lub nie czują pragnienia, dlatego osobom starszym należy przypominać o potrzebie ciągłego picia oraz uświadamiać ich, jakie mogą być konsekwencje niedoboru płynów. W czasie upałów warto wprowadzić kilka zasad, które mogą pomóc niwelować ryzyko odwodnienia, należy:
- zapewnić stały dostęp do wody, woda powinna być w łatwo dostępnym miejscu, pod ręką i na widoku, w małej butelce lub szklance,
- pić często, małymi porcjami,
- zwiększyć ilości wypijanych płynów o 250 ml (dodatkowa szklanka) na każdy stopień powyżej 370C,
- unikać napojów o działaniu moczopędnym, takim jak alkohol, mocna kawę i mocna herbata,
- unikać napojów gazowanych, ponieważ pochodzący z nich dwutlenek węgla, poprzez drażnienie zakończeń nerwowych w ścianie żołądka, hamuje uczucie pragnienia,
- zachęcać osoby starsze do popijania leków wyłącznie wodą,
- podawać pokarmy z dużą zawartością wody, takie jak świeże owoce, warzywa i niektóre produkty mleczne, będące dodatkowym źródłem wody.
Ile należy pić?
Dobowe zapotrzebowanie na wodę dorosłego człowieka waha się od 25 do 35 ml na kilogram masy ciała, w zależności od aktywności fizycznej, temperatury i spożywanych posiłków. Zgodnie z zaleceniami zapotrzebowanie na wodę wynosi dla:
- mężczyzn: 2,5 litra wody, czyli 10 szklanek dziennie,
- kobiet: 2 litry wody, czyli 8 szklanek dziennie.
Zapotrzebowanie wzrasta wraz ze wzrostem temperatury. Latem, szczególnie w czasie upałów, zaleca się zwiększenie ilości spożywanych płynów – o 250 ml na każdy stopień powyżej 37 st. C. W upalne dni należy także uzupełniać nie tylko samą wodę, ale także elektrolity, głównie sód i potas.
Płyny dla Seniora – co pić, czego unikać?
Najlepsza do picia i zaspokaja pragnienia jest woda, nie ma co do tego wątpliwości. Jednak nie wszyscy wodę lubią i chcą pić. Wodę można zastąpić innymi napojami, które oprócz nawodnienia maja inne, cenne właściwości. Może to być:
- lekki napar zielonej herbaty – działa przeciwzapalnie, przeciwutleniająco i reguluje metabolizm,
- słaba, herbata czarna- pobudza organizm, poprawia koncentrację,
- herbatki owocowe, bez cukru
- zioła, np. mięta i rumianek działają łagodząco na żołądek, melisa działa uspokajająco,
- soki warzywne i owocowe lub warzywno owocowe- oprócz wody dostarczają witaminy, minerały oraz błonnik pokarmowy regulujący pracę przewodu pokarmowego.
- Woda z dodatkiem owoców ( cytryny, malin, truskawek, borówek) oraz ziół np. mięty lub melisy.
Z ostrożnością można wprowadzać wodę i napoje gazowane. Zawarty w nich dwutlenek węgla działa drażniąco na błonę śluzową żołądka, co u osób z chorobami jelit i żołądka może przyczyniać się do powstawania wzdęć i zgagi. Kawa w nadmiarze może działać moczopędnie i odwadniająco oraz wpływać na wydalanie wapnia z organizmu, co z kolei może sprzyjać osteoporozie.
Zdecydowanie unikać należy wszelkich napojów z dodatkiem cukru, słodzików i syropów cukrowych. Są one źródłem dodatkowych kalorii i słabo zaspokajają pragnienie. Mocna czarna herbata zmniejsza wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego i może wchodzić w reakcje z lekami. Niewskazany jest alkohol, który zwiększa oddawanie moczu wpływając na szybszą utratę wody z organizmu.
Osoby starsze powinny regularnie pić wodę, nawet gdy nie odczuwają pragnienia.